De echo van twee schoten

PROCES TEGEN SIERT BRUINS
Het proces tegen oorlogsmisdadiger Siert Bruins in het Duitse Hagen draait om de moord op verzetsstrijder Aldert Klaas Dijkema. Hij werd aangehouden na een bezoek op de boerderij van de familie Omta in Bierum. Akkerbouwer Aldert Derk Omta was enkele weken daarvoor neergeschoten door de SD. Zijn dochter Gé Everts-Omta (83) uit Winsum herinnert zich die dag nog goed. Het is 9 september 1944. De Duitsers komen.

BIERUM - Gé Omta (14) ziet de overvalwagens op hetzelfde moment als haar moeder. Het gezin zit aan tafel in het voorhuis. Fokko Omta (33), de oudste zoon, zit in het verzet. Hij wordt gezocht. Twee andere zonen, een neef en een buurjongen zitten ook ondergedoken op de boerderij. Hier verstoppen ze zich voor de Duitsers. Ze willen niet in Duitsland werken.

De warme maaltijd is net voorbij. Het is zaterdagmiddag. Buiten schijnt de zon. Alleen de stem van Aldert Derk Omta (65) klinkt. Hij leest voor uit de Bijbel. "Uit de benauwdheid heb ik den Heere aangeroepen, de Heere heeft mij verhoord, stellende mij in de ruimte."

Hij ziet zijn vrouwen dochter uit het raam kijken. Hij maakt een ongeduldige beweging met zijn arm. Dit is geen tijd om uit het raam te kijken. Dit is een tijd om te luisteren. "Moffen", roept iemand. Hij kijkt op, ziet de wagens en slaat de Bijbel dicht. Dan is er chaos. De borden, messen en vorken van de onderduikers worden van tafel geveegd. Fokko en de onderduikers razen de kamer uit, naar hun schuilhol in de graanschuur.

De Duitse Sicherheitsdienst (SD) heeft de boerderij al langere tijd in het vizier. Het is niet de eerste keer dat overvalwagens het erf oprijden. De Duitsers weten dat Fokko Omta in het verzet zit. Ze weten dat er onderduikers op de boerderij zijn. Maar ze kunnen hen niet vinden. Maar vandaag worden ze gevonden. Koste wat kost. Ze willen niet weer voor gek staan.

De SD is goed voorbereid. De omgeving is afgezet, de vluchtroutes naar Bierum en Spijk zijn afgesneden. Niemand kan ontsnappen. De onderduikers moeten erop vertrouwen dat hun schuilhol niet te vinden is. De boerderij is groot. Omta bezit 38 hectare. Er staan stallen en schuren. Verstopplekken genoeg.

De roodgroene hekken op de ree, de lange oprit, vertragen de opmars van de overvalwagens. De Omta’s sluiten de hekken altijd met opzet. Het levert de onderduikers kostbare minuten op. Fokko rent eerst nog naar zijn kamer. Hier ligt een radio en een revolver. Hij graait ze mee en sprint naar het schuilhol in de schuur. Hij sluit de toegang. En dan wachten ze af. De Duitsers zijn er.

Tientallen SD’ers, onder wie Nederlanders die met de Duitsers samenwerken, rennen over het terrein. Gé hoort ze schreeuwen en dreigen. De SD wil niet nog een keer met lege handen vertrekken. Ze doorzoeken alles grondig. De mannen schieten op mogelijke schuilplaatsen onder graan, vlas en kaf en rammen met de kolven van hun machinegeweren tegen planken. In het hol horen ze het geblaf van honden. Het hart van Fokko mist een slag. Speurhonden. En ze zijn vergeten peper te strooien. De kans dat de honden hun spoor ruiken is nu een stuk groter.

Gé ziet hoe de SD’ers haar vader mee sleuren. "Wo ist der Junge?" brullen ze tegen hem. Hij zegt niks. Ze lopen met hem over het erf en kijken in elk gebouw. Hij wordt bedreigd en geslagen. Maar hij zegt niks.

Kees van Dijk loopt nietsvermoedend het erf op. De verzetsstrijder had van Fokko een boodschap gekregen. Of hij wilde langskomen. Van Dijk ziet de overvalwagens niet. Die staan uit het zicht achter hoge korenhopen geparkeerd. Hij loopt regelrecht in de armen van de SD. Hij wordt geslagen. Wat heeft hij hier te zoeken? Varkensvoer, luidt het antwoord. Ze vragen het Omta, die de verklaring van Van Dijk niet heeft gehoord. ’Varkensvoer’, antwoordt hij. Bedenkt hij het terplekke? Is het afgesproken? Onbekend. Maar hij redt het leven van de verzetsstrijder. Kees van Dijk mag vertrekken.

De SD zoekt verder. In het hol luisteren ze naar de stemmen van de Duitsers. Ze klinken steeds harder. Dreigender. En dan opeens zijn er twee schoten. Een kogel raakt Aldert Derk Omta in het hart, de ander in zijn slaap. Hij zakt in elkaar. SD’ers dragen zijn lichaam een schuur in. Ze zetten hem in een zittende houding tegen een muur en leggen een hooivork over zijn knieën. Corpus delicti: hij wilde ons aanvallen. We moesten ons verdedigen.

Fokko hoort de schoten en vreest het ergste. Hij kijkt naar de revolver in zijn handen, maar doet niets. De SD zoekt verder. Intussen is de dokter gehaald. Hij kan niets anders dan de dood vaststellen. En dan gaan ze weg. Portieren slaan dicht. Geschreeuw. Het geronk van motoren. De Duitsers vertrekken weer met lege handen, maar ze laten een dode achter. Gé gaat op de fiets de wijkzuster halen, die het lichaam van haar vader moet afleggen.

De onderduikers vluchten via sloten bij de boerderij vandaan. Ze vinden in Bedum onderdak bij een familielid. Enkele dagen later wordt boer Omta begraven. De SD eist dat alleen de naaste familie erbij mag zijn. Overvalwagens en zwarte uniformen staan in de omgeving van het kerkhof in Bierum verdekt opgesteld. Misschien dat de zonen nog op komen dagen. Maar ze laten zich niet zien.

Fokko stuurt van zijn nieuwe onderduikadres een boodschap naar Aldert Klaas Dijkema, een verzetsstrijder. Hij is landbouwer in Oosterwijtwerd. Fokko wil een vals persoonsbewijs. Dijkema zorgt ervoor. Op 21 september komt hij het persoonsbewijs afleveren op de boerderij van de familie Omta. Hij weet niet dat de SD op dat moment de boerderij opnieuw doorzoekt. Dijkema loopt recht in de armen van de Duitsers. SD’ers Siert Bruins en August Neuhauser nemen hem mee naar Appingedam en schieten hem dood bij de Bronsfabriek.

9 september 2013. Gé Everts-Omta (83) denkt nog veel aan die 9de september, nu 69 jaar geleden. Ze volgt het proces dat 2 september tegen Siert Bruins begon. "Pas jaren later, toen ik een foto van hem in de krant zag, wist ik dat hij die dag erbij was. Ik herkende hem. Ik weet in elk geval zeker dat Neuhauser bij mijn vader was toen hij werd doodgeschoten. Hij is daar later ook voor veroordeeld. En waar Neuhauser ging, ging Bruins. Dat was zijn rechterhand."

Neuhauser is overleden. Bruins brengt mogelijk zijn laatste dagen in een cel door. "Ik hoop op een eerlijk vonnis. En ik hoop dat hij beseft dat hij vroeger verkeerd heeft gehandeld. Moord verjaart niet, ook al ben je nog zo oud."

Dagblad van het Noorden  9-9-2013 door Frank von Hebel