Boeken, links en extra informatie
Op deze pagina staat extra informatie om meer te weten te komen over de Tweede Wereldoorlog in de gemeente Stadskanaal en omgeving. Heeft u zelf nog informatie of tips? Laat het ons dan gerust even weten!
Een oorlogsvondeling in de veenkolonie
Yehudith Heymans-Gudema werd in de oorlog te vondeling gelegd. Daardoor leert ze nu pas Stadskanaal kennen: de plaats waar haar opa ooit slager was.
'Blond en groene ogen'
De oorzaak van die late ‘ontdekkingstocht’ door het veenkoloniaal gebied ligt in haar allervroegste jeugd. Die speelde zich af in Amsterdam. Ze werd daar in 1941 geboren, als dochter van Jakob Gudema en Rebecca van Amerongen. Een Joods echtpaar dat zijn brood verdiende in de verpleging en dat kort na de geboorte van de dochter de razzia’s aan zag komen.
Een vondeling als eregast
Bij het Joods oorlogsmonument in Stadskanaal is het op 4 mei voor de dertigste keer heel stil. Een van de zwijgers is Yehudith Heymans-Gudema.
Zij is voor het eerst bij de herdenking aanwezig. ,,Ze zal voorafgaand aan de twee minuten stilte ook haar verhaal vertellen’’, zegt Alie Noorlag, voorzitter van het comité dat het monument beheert.
Stadskanaal krijgt noordelijke primeur met expositie
STADSKANAAL - De gemeente Stadskanaal heeft met de komst van de reizende WOII-tentoonstelling Routes of Liberation een noordelijke primeur te pakken. De expositie gaat over de route die de geallieerden door Europa aflegden om een eind te maken aan de nationaalsocialistische overheersing.
Medeoprichtster Vereniging Vrienden van de Synagoge Bourtange overleden
BOURTANGE – In oktober bestaat de Vereniging Vrienden van de Synagoge Bourtange 25 jaar. Helaas maakt medeoprichtster Henny Sachs dit niet meer mee.
Op 20 september overleed Henriëtte (Henny) van Bekkum Sachs op 92 jarige leeftijd. Henny Sachs was de enige overlevende van het Joodse gezin Sachs, wat bestond uit vader Jacob, moeder Jeanette en hun drie dochters Emma, Sophie en Henriëtte. Zij hadden een manufacturenzaak aan de Wilhelminastraat in Vlagtwedde.
Kleindochter gedeporteerde joden onthult gedenksteen bij ’t Ganzenust
VRIESCHELOO – Zaterdagmiddag heeft Ruth Riemersma – Braaf bij ’t Ganzenust in Vriescheloo een gedenksteen voor haar gedeporteerde grootouders en hun helper onthuld.
'Joodse wens' van Engbert Drenth gaat in vervulling
Op het dorpshuis in Vriescheloo wordt zaterdag een steen onthuld. Die herinnert aan twee joden en hun helper. Met de onthulling gaat een grote wens van oud-burgemeester Engbert Drenth in vervulling.
Laatste steentjes gelegd
VEENDAM/WILDERVANK - De laatste herdenkingsstenen voor in de oorlog vermoorde Joodse inwoners van Veendam en Wildervank worden binnenkort gelegd.
Een ander Achterhuis
REPORTAGE EEN ANDER ACHTERHUIS
Op 8 mei gaat Een ander Achterhuis in première. Een waargebeurd verhaal, opgevoerd door Musicalgroep Odoorn. Naast de cast zijn meer dan honderd vrijwilligers bij de productie betrokken. De voorbereidingen zijn in volle gang.
“Ik wil de walging in je ogen zien”
STADSKANAAL - Ga er maar aan staan. Het is 1943. De Duitse bezetter is overal. Lammie Drenth, amper 16 jaar oud, gaat werken op het kringhuis van de NSB in Stadskanaal. Administratieve taken heeft ze. Ze wordt gezien als collaborateur en haar vriendinnen verafschuwen haar. Lammie staat alleen, maar gaat door.
Veteranen leggen kransen bij Rolinbrug in Veele
VEELE – Op 12 april is het 70 jaar geleden dat Veele werd bevrijd. Dit heugelijke feit werd 11 april herdacht met een plechtigheid bij de Rolinbrug.
Op 12 april 1945 werd Veele door de Belgen bevrijd. Dit ging niet zonder slag of stoot. Zestien boerderijen en huizen gingen in vlammen op en een klein meisje vond de dood door een verdwaalde kogel. De Belgen kwamen het dorp vanaf de Vlagtwedder kant binnen. Enkele dagen daarvoor hadden de Duitsers de brug over het Mussel Aa kanaal opgeblazen om zo onze bevrijders de doorgang naar het noorden te beletten. Uiteindelijk kwamen drie Belgen en zeven Duitsers in het oorlogsgeweld om en was Veele bevrijd. De gevluchte bewoners konden weer huiswaarts keren.
Ter Apel herdenkt bevrijding met Poolse week
TER APEL – Van 11 t/m 18 april 2015 wordt tijdens de Poolse Week de bevrijding van Ter Apel herdacht. Vanmorgen is deze Poolse Week officieel geopend.
Het is vandaag 70 jaar geleden dat Ter Apel door de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Stanislaw Maczek van de Duitse overheersing werd bevrijd. In de voormalige Gereformeerde Kerk aan de Hoofdkade 122 in Ter Apel is een tentoonstelling over de Tweede wereldoorlog ingericht. Deze werd vanmorgen door burgemeester Leontien Kompier officieel geopend. Dit deed zij door het doorknippen van een prikkeldraadversperring. Prikkeldraad is het symbool van opgesloten zijn en -voelen. Met deze handeling wil zij ons het vrijheidsgevoel teruggeven. Zij werd hierbij geassisteerd door vertegenwoordigers van de Republiek Polen. De tentoonstelling is in de week van 11 t/m 18 april alle dagen geopend van 10.00 tot 17.00 uur en de toegang is gratis.
Expositie over Operatie Amherst
BORGER – In Het Hunzehuys in Borger wordt een unieke expositie over Operatie Amherst ingericht.
In de centrale hal zijn binnenkort foto’s en origineel materiaal te zien over de laatste grote luchtlanding van de Tweede Wereldoorlog. De voorwerpen, foto’s en panelen zijn beschikbaar gesteld en ingericht door Wybo Boersma en het Airborne Museum Oosterbeek.
Duitse soldatenlaarzen in Stadskanaal
STADSKANAAL - Duitse soldatenlaarzen stampen over het anders zo vredige perron van museumspoorlijn STAR in Stadskanaal.
Er klinkt geschreeuw. Door de spleten van de veewagens zijn ogen te zien. Het is niet de mooiste periode uit de geschiedenis die gisteren even herleefde in Stadskanaal. Maar gelukkig was het allemaal alleen maar voor de film.
Op de weg van Liesel Aussen
Liesel Aussen is een Joods meisje uit het Duitse Leer, dat in 1938 met haar ouders naar Winschoten vlucht. Maar ook daar is de familie Aussen uiteindelijk niet veilig. Via Westerbork worden ze getransporteerd naar vernietigingskamp Sobibor. Daar worden Liesel en haar ouders in 1943 vermoord.
Klik hier voor de documentaire op RTV Noord.
Een historische dag op het veen
Op het veen bij Sellingen wordt vandaag geschiedenis geschreven. De gerestaureerde barak van het voormalige Kamp De Beetse wordt geopend. Daarmee komt een stuk Westerwoldse geschiedenis weer tot leven.
Sellingen - Hij stond op instorten, een fikse storm was hem vermoedelijk fataal geworden. Maar na een restauratie staat de barak aan de rand van Sellingen weer als een huis. Vanmiddag wordt hij geopend.
Daarmee komt een brok geschiedenis van Westerwolde weer tot leven. De barak maakte deel uit van het Kamp De Beetse. Dat werd in 1935 geopend ten behoeve van de werkverschaffing. Honderden werkloze mannen uit de wijde omgeving verrichtten daar elke dag noeste arbeid. Ze groeven het veen in de directe omgeving af.
In de oorlog bleven de barakken staan. Vijfhonderd joden uit Amsterdam werden er toen gehuisvest. Zij verbleven daar een groot deel van 1942 en moesten ook werken. In de herfst van dat jaar moesten ze naar Westerbork, waarna velen werden vermoord, ver weg in Oost-Europa.
Klaas Steenhuis is en blijft bescheiden.
OUD-AMBTENAAR UIT STADSKANAAL BETREURT VERDWIJNEN VAN MARKANTE GEBOUWEN.
Bescheiden. Dat woord schrijft Klaas Steenhuis (90) uit Stadskanaal met hoofdletters. Tijdens het gesprek met de vroegere bouwkundige van de gemeente Stadskanaal weegt Steenhuis zorgvuldig z'n woorden alvorens die uit te spreken. Hij is wars van 'dikdounerij'. Op de voorgrond treden? Nee, de in 1923 aan het Boerendiep geboren Knoalster verkiest een rol in de coulissen. Van waaruit hij z'n diensten aanbiedt, adviezen geeft en -bij hoge uitzondering- op milde wijze commentaar geeft. Maar vooruit, toch maar een interview.
Joodse geschiedenis gaat over de grens
GRONINGEN - De Groningse gemeenten Oldambt, Appingedam en Vlagtwedde en het Duitse Leer willen samen de joodse geschiedenis in het grensgebied in kaart brengen. Het project start met een expositie in de synagoge in Groningen.
De expositie over 340 jaar joodse geschiedenis in Leer is vanuit het Duits vertaald met subsidie van de Europese Unie. Vanaf september is hij te zien in de synagoge in Groningen. Burgemeester Wolfgang Kellner van Leer: "De joden in Leer hadden vaak familie over de grens wonen. Het is een gezamelijke geschiedenis. Daarom willen we een netwerk bouwen om dat in kaart te brengen."
Emmenaren die niet terugkeerden
EMMEN - In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden in Emmen tientallen joden door politieagenten uit hun woningen gehaald. De Duitse bezetter had voor de razzia bewust deze nacht uitgekozen. ,,De joden vierden die dagen Jom Kippoer, ofwel Grote Verzoendag. Op 3 oktober was het sabbat. De Duitsers gingen ervan uit dat de meeste joden in die bewuste nacht thuis zouden zijn. Dat bleek ook het geval’’, zegt Emmenaar Marcel Bulte. ,,De joden moesten mee naar de concertzaal van Groothuis in het Emmer centrum. Kort daarna werden ze op transport gezet naar Westerbork.’’
Stolpersteine in gemeente Leek als blijvende herinnering
LEEK – Stolpersteine zijn stenen waarmee slachtoffers van de nazi-terreur in de Tweede Wereldoorlog worden herdacht en geëerd. In de gemeente Leek werd vooral de joodse gemeenschap getroffen door deze terreur. Het dorp Leek kende tot 1942 een omvangrijke joodse gemeenschap. In juli en november van dat jaar werden bijna alle joodse inwoners via Westerbork gedeporteerd naar Auschwitz, Bergen-Belsen en Sobibor en daar vermoord.
Na 70 jaar erkenning voor Veendams oorlogsslachtoffer
VEENDAM - Zaterdagavond, 24 november 1944. Een licht besneeuwde Langeleegte in Veendam, het is winter en het is koud. Er klinkt geronk van vliegtuigmotoren in de lucht: zijn het Duitse toestellen of machines van de geallieerde luchtmacht? Omdat het donker is valt het niet te zien. Het lijkt erop dat de vliegtuigen doorvliegen naar elders, maar kort daarna keert er tenminste één toestel weer terug boven de Langeleegte.
Holocast Memorial Day in Hooghalen
HOOGHALEN - Concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz werd op 27 januari 1945 door de geallieerden bevrijd. Het kampencomplex bij Auschwitz was het grootse in zijn soort. De Nazi’s vermoordden in dit kamp tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan een miljoen Joden en Roma en Sinti van alle nationaliteiten. In 2005 riep de voorzitter van de Verenigde Naties op tot het instellen van Holocaust Memorial Day rond de herdenkingsdag op 27 januari.
Eindelijk in het land van de onderduikers
HARPEL – Marcus Wenning, boer in het dorpje Harpel, slaapt in een kamertje met een beklemmende geschiedenis. In het kamertje zat in de oorlog een Joods gezin ondergedoken. Wenning groeide op met die geschiedenis en heeft nu gedaan waar zijn opa nooit aan toekwam. Hij zocht de nazaten van de onderduikers op in Israël.
• Boer uit Harpel bezoekt Israël.
• In zijn slaapkamer zat in de oorlog joods gezin ondergedoken.
Twee heilige lichtjes in de schemering
BOURTANGE - Twee heilige lichtjes op een grote kandelaar hebben gisteren de herfstschemering in Bourtange gebroken. Mannen, vrouwen en kinderen stonden erbij en vierden zo Chanoeka. Het Joodse feest dat 25 jaar geleden terugkeerde in het vestingdorpje.
Die kandelaar heet een menora en staat normaal in de synagoge in Bourtange. In het kleine gebouw dat voor de oorlog zo vol Joods leven was, maar waarin na de bevrijding de stilte heerste en het verval toesloeg. Het werd een kwart eeuw geleden gerestaureerd. De Vereniging Vrienden van de Synagoge Bourtange ging het beheren.
Terug naar de avond waarop de hemel brandde
TER APEL - De Terapelers op leeftijd herinneren zich die ene avond in 1943 als de dag van gisteren. Toen kwamen bommen en een vliegtuig naar beneden en sneuvelden zes piloten. Die zes slachtoffers worden op 23 november herdacht.
De echo van twee schoten
PROCES TEGEN SIERT BRUINS
Het proces tegen oorlogsmisdadiger Siert Bruins in het Duitse Hagen draait om de moord op verzetsstrijder Aldert Klaas Dijkema. Hij werd aangehouden na een bezoek op de boerderij van de familie Omta in Bierum. Akkerbouwer Aldert Derk Omta was enkele weken daarvoor neergeschoten door de SD. Zijn dochter Gé Everts-Omta (83) uit Winsum herinnert zich die dag nog goed. Het is 9 september 1944. De Duitsers komen.
Gunter Demnig plaatst Stolptersteine in Alteveer en Musselkanaal
Op de verlovingsdag kwam het trieste einde
GRIETJE DEKKER WERD OP 1 MEI 1943 VERMOORD
MUSSELKANAAL - Grietje Dekker was 'zomaar' een jonge vrouw die zeventig jaar geleden door Duitsers werd vermoord. Haar stoffelijk overschot werd nooit gevonden, maar nu keert ze een beetje terug in haar dorp Musselkanaal. Daar wordt een Stolperstein aan haar gewijd.
Die wordt gelegd op de plek waar destijds haar huis stond, waar ze ook de dood vond op de eerste meidag van 1943. Die dag begon zo mooi voor Grietje. Het was haar verlovingsdag, Willie Camijn was de gelukkige, het weer was stralend, het leven lachte hen toe.
Angst en Spanning op Heephoeve in Harpel
TRIJN ZANDSTRA-WENNING (84) VERGEET OORLOGSJAREN VAN JOODSE ONDERDUIKERS NOOIT
Naar oorlogsfilms kijkt Trijn Zandstra-Wenning (84) nog steeds zo min mogelijk. De beelden doen haar te veel denken aan die spannende en angstige jaren waarin onderduikers liefdevol onderdak vonden bij de familie Wenning in Harpel. "Het grijpt me nog steeds aan", zegt Trijn Wenning. De oorlogsjaren waarin het joodse gezin van Simon en Esther Meijer zich schuilhield in boerderij Heephoeve van Trijn's ouders Marcus en Tinie Wenning zal ze nooit vergeten. Intens blij omdat de Meijers en twee andere onderduikers uit de handen van de Duitse bezetter bleven, maar de angst dat ze zouden worden ontdekt of verraden, is Trijn Wenning nimmer kwijt geraakt. Films op de televisie over die tijd zapt ze daarom liever weg.
Fundament kantine in Kamp De Beetse gevonden
Het kamp werd in de jaren '30 ten behoeve van de werkverschaffing gebouwd. In de oorlog werden er joden gevangen gehouden, na de oorlog NSB' ers. Het bestond uit een groot aantal barakken. Nu staat er nog maar eentje. Die is van de gemeente Vlagtwedde. Zij wil de barak restaureren en het terrein eromheen fatsoeneren. Zij gaf archeologen voorafgaand aan dat fatsoeneren in de bodem te speuren.
Dagblad van het Noorden 4-4-2013
Links
Herinneringscentrum Kamp Westerbork Stichting Sobibor Interviews over Sobibor Nederlands Comité Auschwitz Stolpersteine in Pekela Nationaal Comité 4 en 5 mei Streekhistorisch Centrum Stadskanaal Community Joods Monument Stolpersteine in Aurich Stolpersteine Gunter Demnig
Gemeente Stadskanaal Gedenkstätte Esterwegen Comité Stolpersteine Emmen Joods Historisch Museum Historie Joods Groningen Yad Vashem
Boeken Regio Stadskanaal
Joods Oorlogsmonument Stadskanaal door Alie Noorlag, 1e druk A.O.G. 1986, 2e druk D&D 2005.
De Joodse Gemeenschap in de Kanaalstreek
De Joodse Gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel door C.A. v.d. Berg en E.P. Boon.
In de 17e eeuw begon de stad Groningen de moerassen in het oosten van de provincie te ontginnen. Toen ontstonden daar bedrijvige veenkoloniën, waar men turf groef en waar op de ontgonnen gronden ook boeren een bestaan vonden. Dat had tot gevolg dat allerlei bedrijven zich hier vestigden.
Het Stadskanaalster Achterhuis
Het Stadskanaalster Achterhuis. Een bijzonder onderduikverhaal uit de oorlogstijd door Jan Hof.
Samen met hun dochters Lammie en Fennie gaven Willem en Hindertje Drenth in een klein boerderijtje aan de Kromme Wijk in Stadskanaal tijdens de oorlogsjaren aan 16 overwegend Joodse onderduikers onderdak. In de volksmond werd nadien altijd gesproken over Het Stadskanaalster Achterhuis. Mede dankzij de grote moed van de familie Drenthe was het overlevingspercentage van de in deze Groninger veenkolonie wonende joden 33%. Een zeer hoog percentage als men dat vergelijkt met het landelijke beeld: slecht één op de tien joden heeft overleefd door onderduik.
Mobilisatie, Collaboratie, Liberatie.
Mobilisatie, Collaboratie, Liberatie. De jaren 1938 - 1948 in Stadskanaal door Hans Onderwater.
Surrogaat is er genoeg. Onstwedde in de Tweede Wereldoorlog en de periode van opbouw door Harry Wubs.
Schoenen met lusjes. Achtergronden van de 24 Onstwedder oorlogsslachtoffers 1940 - 1945 in opdracht van Commissie 4 mei-herdenking Onstwedde.
Boeken Algemeen
Een levenlang gezwegen. Getuigenissen van voormalige NSB'ers en hun familie. Auteur Alie Noorlag. Uitgave 2007.