De Joodse Gemeenschap in de Kanaalstreek

De Joodse Gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel door C.A. v.d. Berg en E.P. Boon.

In de 17e eeuw begon de stad Groningen de moerassen in het oosten van de provincie te ontginnen. Toen ontstonden daar bedrijvige veenkoloniën, waar men turf groef en waar op de ontgonnen gronden ook boeren een bestaan vonden. Dat had tot gevolg dat allerlei bedrijven zich hier vestigden.

In die tijd kwam er ook de eerste Joden wonen. De Joodse Gemeente Stadskanaal ontstond echter pas in het midden van de 19e eeuw en deze gemeenschap groeide nog toen elders op het platteland Joodse gemeenten al inkrompen.

In dit boek wordt het ontstaan en het verdere reilen en zeilen van deze Joodse gemeenschap beschreven. De vraag rees hoe het kwam dat hier tot 1909 nog altijd Joden heentrokken en waarom er later sprake was van toenemend vertrek naar andere plaatsen. Een belangrijk aspect bleek het economische te zijn. Daarom is veel ruimte gemaakt voor het omschrijven van de beroepsuitoefening van de Stadkanaalster Joden, waaronder ook die uit Onstwedde en Musselkanaal.
Dankzij het bewaard gebleven notulenboek van het Joodse kerkbestuur uit de jaren dertig, de diverse rapporten van inspecteurs van het godsdienstonderwijs en andere archivalia van landelijke Joodse organisaties werd een beeld van het interne Joodse gemeenteleven verkregen, waarvoor dan ook een ruime plaats in het boek is ingeruimd.

Joods leven staat niet op zichzelf. Interessant was daarom de vraag hoe de Joden en niet-Joden met elkaar omgingen. Hoe waren de onderlinge verhoudingen, hoe waren de contacten met de plaatselijke overheid? Op het eerste gezicht leek alles pais en vree aan het kanaal. Was er geen anitsemitisme? Het bleek ook hier te bestaan en de bezetter in de Tweede Wereldoorlog heeft mede hierin een voedingsbodem gevonden voor zijn anit-Joodse maatregelen. Anderzijds bestond er ook hevig verzet tegen deze politiek, van zowel Joodse als niet-Joodse zijde, waardoor relatief meer leden van deze Joodse gemeenschap de oorlog overleefden dan elders.

Met behulp van interviews en archieven is getracht van deze periode een beeld te geven. Tenslotte is beschreven wat er na de holocaust nog over was van het Joodse leven in Stadskanaal.